ΦΡΑΝΚΕΝΣΤΑΙΝ: 1Ο ΠΙΘΑΝΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

1. Τα όρια της επιστήμης - 2. Η προμηθεϊκή πτώση - 3. Χριστιανική αλληγορία - 4. Δεν υπάρχουν πράξεις χωρίς συνέπειες - 5. Ενοχικά συμπλέγματα μητρότητας - 6. Επιλόχεια κατάθλιψη- 7. Τέρας δεν γεννιέσαι, γίνεσαι - 8. Σχέσεις εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου - 9. Η διαφορετικότητα ως ζωή - 10. Ζήτω η επανάσταση!

ΦΡΑΝΚΕΝΣΤΑΙΝ:
1Ο ΠΙΘΑΝΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

από τη Ράνια Ιωάννου 

Αυτό που κάνει τον «Φρανκενστάιν» ένα συναρπαστικό και επίκαιρο ανάγνωσμα ακόμη και σήμερα είναι οι πολλαπλές ερμηνείες που επιδέχεται, οι οποίες δεν είναι προσβάσιμες μόνο στους λογοτεχνικούς μελετητές. 196 χρόνια μετά από την πρώτη του έκδοση, το κείμενο της Μαίρη Σέλεϊ συνεχίζει να συναρπάζει και να αποτελεί αφορμή για τη δημιουργία πλήθους νέων καλλιτεχνικών παραγωγών, προσαρμογών και αναπαραστάσεων σε όλο τον κόσμο. Παρακάτω συγκεντρώνονται 10 διαφορετικοί τρόποι ανάγνωσης του βιβλίου.

1. Τα όρια της επιστήμης
Μία από τις πιο συχνές αναγνώσεις του «Φρανκενστάιν» αφορά τους κινδύνους που κρύβει η επιστήμη και κυρίως η λανθασμένη χρήση αυτής. Η Σέλεϊ φέρεται να ήταν ενήμερη για τις εξελίξεις στο χώρο της ανθρώπινης ανατομίας που συντελούνταν στις μέρες της, και ιδιαίτερα για τα πειράματα πάνω σε νεκρά σώματα με στόχο την αναβίωσή τους που επιχειρούνταν συγκεκριμένα στο Εδιμβούργο τη δεκαετία του 1810. Παρόλο που η ίδια δεν τασσόταν κατά της επιστήμης εν γένει, ανησυχούσε για το μέχρι που θα μπορούσε να φτάσει αυτή και τις ηθικές της προεκτάσεις. Μια ανησυχία που όπως είναι φυσικό απασχολούσε πολλούς συγχρόνους της και που συνεχίζει να απασχολεί την ανθρωπότητα ακόμη και σήμερα.

2. Η προμηθεϊκή πτώση
Η ιστορία μπορεί να διαβαστεί και ως προειδοποίηση απέναντι στους Ρομαντικούς εκπροσώπους της εποχής της Σέλεϊ, όπως και κάθε εποχής, που επιδιώκουν να αναλάβουν το ρόλο του Θεού, διαπράττοντας μοιραία ύβρη απέναντι στα θεία. Ο υπότιτλος που συνοδεύει τον κυρίως τίτλο του μυθιστορήματος, «Ο σύγχρονος Προμηθέας», παραπέμπει άμεσα στον ελληνικό μύθο του Προμηθέα ο οποίος τιμωρήθηκε γιατί έκλεψε τη φωτιά-γνώση από τους θεούς και τη μοίρασε στους ανθρώπους. Ο Βίκτωρ Φρανκενστάιν, ως άλλος Προμηθέας, διαπράττει παρόμοιο αδίκημα όταν επιδιώκει να δημιουργήσει ζωή από το θάνατο, διαταράσσοντας τους νόμους της φύσης και αναλαμβάνοντας χρέη Δημιουργού.


 
3. Χριστιανική αλληγορία
Μία ακόμη προφανής προσέγγιση είναι και αυτή που εξετάζει το κείμενο από μια χριστιανική σκοπιά. Στο επίκεντρο του μυθιστορήματος βρίσκεται η Πτώση του ανθρώπου από τον Παράδεισο, εξ ου και οι συνεχείς αναφορές στο έργο του Άγγλου ποιητή Τζον Μίλτων, «Ο απολεσθείς Παράδεισος».

Ένα ακόμα στοιχείο που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι το βιβλίο είναι προϊόν της Ρομαντικής σχολής και ότι η ίδια η Μαίρη Σέλεϊ βρισκόταν στον κύκλο δύο εκ των πιο αντιπροσωπευτικών εκπροσώπων της, του Λόρδου Μπάιρον και του Πέρσι Μπίς Σέλεϊ. Μία από τις ιδέες που βρισκόταν κατ’ εξοχήν στο επίκεντρο της Ρομαντικής σκέψης ήταν η τάση να παρομοιάζεται / συνδέεται ο Σατανάς με τον Προμηθέα. Διόλου τυχαίο, λοιπόν, που η Μαίρη επέλεξε να χρησιμοποιήσει τον συγκεκριμένο συμβολισμό στο έργο της. Δύο χρόνια μάλιστα από την έκδοση του «Φρανκενστάιν» (1818), ο Σέλεϊ εξέδωσε το ποίημα «Προμηθέας Λυόμενος» (1820), γεγονός που δείχνει ότι πρόκειται για ένα συμβολισμό που ενδιέφερε σημαντικά και τους δυο.

4. Δεν υπάρχουν πράξεις χωρίς συνέπειες
Η Σέλεϊ μας προειδοποιεί ότι κάθε πράξη επιφέρει και τις ανάλογες συνέπειες, τις οποίες ο άνθρωπος καλείται να αντιμετωπίσει είτε τις έχει αναλογιστεί είτε όχι. Βέβαια, θα ήταν εξαιρετικά απλουστευτικό να αναγνώσουμε τον «Φρανκενστάιν» σαν ένα απλό διδακτικό παραμύθι αφού μόνο αυτό δεν είναι, αλλά σίγουρα αυτή είναι μία παράμετρος που μπορούμε να συμπεριλάβουμε στην ανάλυσή μας αφού έχει σημαντικές προεκτάσεις σε ό,τι αφορά τον κόσμο της σύγχρονης επιστήμης αλλά και τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους.

5. Ενοχικά συμπλέγματα μητρότητας
Μία απο τις πιο συχνές αναγνώσεις αφορά την προσέγγιση που θέλει το κείμενο να αποτελεί καμβά των ενοχών που είχε η ίδια η Σέλεϊ για δύο θανάτους που σημάδεψαν τη ζωή της και σχετίζονται και οι δύο με τη μητρότητα. Είναι εξαιρετικά πιθανό να θεωρούσε τον εαυτό της υπεύθυνο για το θάνατο της μητέρας της που πέθανε λόγω επιπλοκών που προέκυψαν κατά τη γέννηση της Μαίρης αλλά και για το θάνατο του πρωτότοκου γιου της, ο οποίος γεννήθηκε πρόωρα. Είναι ιστορικό γεγονός ότι ένας από τους αγαπημένους τόπους που συνήθιζε να επισκέπτεται και να περνά ώρες ολόκληρες η νεαρή Μαίρη ήταν ο τάφος της μητέρας της στο κοιμητήριο του Σεντ Πάνκρας του Λονδίνου. Το νεκροταφείο αυτό αποτελούσε μάλιστα και τόπο συνάντησης της Μαίρης με τον νεαρό ποιητή Σέλεϊ τον πρώτο καιρό της γνωριμίας τους.

6. Επιλόχεια κατάθλιψη
Δεν είναι λίγοι εκείνοι επίσης οι μελετητές που διακρίνουν ψήγματα επιλόχειας κατάθλιψης στο βιβλίο της. Στο επίκεντρο της ιστορίας βρίσκεται η απόρριψη που βιώνει το Πλάσμα από τον δημιουργό του, ο οποίος έρχεται βίαια αντιμέτωπος με τη συνειδητοποίηση ότι είναι υπεύθυνος για την ανατροφή ενός όντος που ο ίδιος έφερε στη ζωή. Η συνειδητοποίηση αυτή του φέρνει τρόμο και έτσι ο δημιουργός επιλέγει το δρόμο της φυγής.

7. Τέρας δεν γεννιέσαι, γίνεσαι
Ο «Φρανκενστάιν» θίγει ένα πολύ ενδιαφέρον ζήτημα με ποικίλες φιλοσοφικές και ψυχολογικές προεκτάσεις. Η Σέλεϊ φαίνεται να υποστηρίζει ότι κανένας δεν έρχεται στη ζωή σαν τέρας. Το τέρας είναι κάτι που το δημιουργεί η ίδια η κοινωνία ή που του αποδίδει επιλεκτικά και αυθαίρετα αυτόν τον χαρακτηρισμό. Όταν το Πλάσμα κοιτάει τον εαυτό του στην επιφάνεια της λίμνης βλέπει τον αντικατοπτρισμό ένος τέρατος γιατί αυτό ακριβώς εισέπραξε από τους ανθρώπους. Έτσι βλέπουμε ότι σε μεγάλο βαθμό η εικόνα που έχουμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας φιλτράρεται τις περισσότερες φόρες μέσα από τον τρόπο με τον οποίο μας αντιμετωπίζει το κοινωνικό μας περιβάλλον ή με βάση τις επιταγές που αυτό επιβάλλει. Αυτό είναι εμφανές, παραδείγματος χάρη, στον ορισμό της ομορφιάς που τον βλέπουμε να αλλάζει ανάλογα με την εποχή και τον τόπο.



8. Σχέσεις εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου
Το μυθιστόρημα γράφτηκε δέκα χρόνια σχεδόν μετά από την κατάργηση της δουλείας εντός της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Την περίοδο μάλιστα της συγγραφής του βιβλίου η συγγραφέας έμενε στο Μπαθ, που βρίσκεται πολύ κοντά στο λιμάνι του Μπρίστολ απ’ όπου απέπλεαν τα δουλοκάραβα. Ως παιδί δύο ‘φιλελεύθερων’ ανθρώπων, της υπέρμαχου των δικαιωμάτων των γυναικών Μαίρης Γουόλστονκραφτ και του πολιτικού στοχαστή Ουίλιαμ Γκόντγουιν, είναι εξαιρετικά απίθανο η Μαίρη να μην είχε διαμορφώσει τη δική της άποψη γύρω από το εν λόγω κοινωνικό ζήτημα.
Αν μελετήσουμε το έργο της από αυτή την οπτική θα βρεθούμε μπροστά σε μια πολύ ενδιαφέρουσα, αν και κάπως ανησυχητική, ερώτηση: Είναι ο «Φρανκενστάιν» μία προσπάθεια να τονιστούν οι αρνητικές επιπτώσεις της κατάργησης της δουλείας; Μια επιφανειακή ανάγνωση του κειμένου θα μπορούσε να μας οδηγήσει πολύ εύκολα σε αυτό το συμπέρασμα. Θα ήταν όμως άδικο ως προς τις προθέσεις της συγγραφέως αφού πουθενά δεν αναφέρει κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, στο κείμενο εκφράζεται μια έντονη, αν και αρρωστημένη, σχέση αλληλεξάρτησης ανάμεσα σε εξουσιαστή και εξουσιαζόμενο με μοιραίες προεκτάσεις και για τους δύο. Η Σέλεϊ αν κάπου στρέφει τα πυρά της και αν κάποιον θεωρεί υπεύθυνο και υπόλογο είναι μόνο ο αφέντης που απελευθερώνει ένα πλάσμα σε μια κοινωνία χωρίς να το έχει προετοιμάσει, σε μια κοινωνία που στο μεγαλύτερο σύνολό της το απορρίπτει και το περιθωριοποιεί. Μιλάμε κατά βάση για ένα ανθρωπιστικό κείμενο που εξυψώνει το Πλάσμα και αναδεικνύει τα προβλήματά του παρά υπερθεματίζει για τη διαιώνιση της κατάστασής του.

9. Η διαφορετικότητα ως ζωή
Μέσα από το βιβλίο της η συγγραφέας θίγει το ζήτημα της διαφορετικότητας ως ζωής, θέτοντάς την στον πυρήνα της ύπαρξης. Ο Φρανκενστάιν απορρίπτει το δημιούργημά του επειδή αυτό είναι διαφορετικό. Στις μέρες μας, που οι άνθρωποι είναι περισσότερο συνειδητοποιημένοι και ευαισθητοποιημένοι γύρω από τέτοια θέματα, η αντίδραση του Δρ. Φρανκενστάιν φαντάζει τελείως παράλογη. Κι όντως μπορεί να φαίνεται ακραία περίπτωση να εγκαταλείψει κάποιος το παιδί του γιατί έχει κάποια φυσική δυσμορφία ή διαφέρει από το μέσο όρο, πόσο συχνά όμως δεν ακούμε ανάλογες ιστορίες ανθρώπων ακόμα και στις μέρες μας; Η Μαίρη Σέλεϊ όμως μέσα από το έργο της θίγει την ανάγκη για αποδοχή αυτής της διαφορετικότητας και την εξισώνει με την ίδια την ύπαρξη.

10. Ζήτω η επανάσταση!
Το Πλάσμα του Φρανκενστάιν έχει χαρακτηριστεί ως σύμβολο της ανόδου και της μετέπειτα παρακμής της επαναστατικής σκέψης που κατέκλυσε την Ευρώπη στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. Υπό αυτό το πρίσμα, πολλοί μελετητές θεώρησαν ότι η Μαίρη Σέλεϊ καταφέρεται μέσα από το βιβλίο της κατά της Επανάστασης θεωρώντας ότι αυτή έσπειρε μόνο πανικό, θάνατο και τρόμο. Εδώ όμως κρύβεται μια παγίδα. Με μια πιο προσεκτική ματιά, θα παρατηρήσουμε ότι η όποια κριτική ενδεχομένως ασκείται δεν κατευθύνεται ως προς το δημιούργημα, δηλαδή προς τηνwtc επανάσταση την ίδια αλλά αντιθέτως υπαίτιος για την ήττα θεωρείται μόνο ο Βίκτωρ Φρανκενστάιν, δηλαδή ο δημιουργός του εγχειρήματος. Με λίγα λόγια, η Μαίρη Σέλεϊ φαίνεται να δηλώνει ότι δεν αποτυγχάνουν οι επαναστάσεις αλλά οι άνθρωποι που τις υποκινούν!

* σημείωση: Το άρθρο αναδημοσιεύεται από τη σελίδα: wordstocount.com. 

εμείς το διαβάσαμε στο Fantasy Gate