Αγαμπέν: " Το νόμιμο, το υποχρεωτικό και το απαγορευμένο "

Σύμφωνα με τους Άραβες νομικούς, οι ανθρώπινες πράξεις χωρίζονται σε πέντε κατηγορίες, τις οποίες απαριθμούν ως εξής: 

υποχρεωτικές,

αξιέπαινες,
νόμιμες,
καταδικαστέες 

και
απαγορευμένες.

Το υποχρεωτικό αντιτίθεται στο απαγορευμένο, το αξιέπαινο στο κατακριτέο. Αλλά η πιο σημαντική κατηγορία είναι αυτή που βρίσκεται στη μέση και αποτελεί, τρόπον τινά, τον άξονα της ζυγαριάς που ζυγίζει τις ανθρώπινες πράξεις και μετρά την ευθύνη τους (η ευθύνη ονομάζεται "βάρος" στην αραβική νομική γλώσσα).

Αν αξιέπαινο είναι εκείνο του οποίου η εκτέλεση ανταμείβεται και η παράλειψη δεν απαγορεύεται, και κατακριτέο είναι εκείνο του οποίου η παράλειψη ανταμείβεται και η εκτέλεση δεν απαγορεύεται, το νόμιμο είναι εκείνο για το οποίο ο νόμος μπορεί μόνο να σιωπά και επομένως δεν είναι ούτε υποχρεωτικό ούτε απαγορευμένο, ούτε αξιέπαινο ούτε κατακριτέο.

Αντιστοιχεί στην παραδεισένια κατάσταση, στην οποία οι ανθρώπινες πράξεις δεν παράγουν καμία ευθύνη, δεν "ζυγίζονται" καθόλου από το νόμο. Αλλά -και αυτό είναι το αποφασιστικό σημείο- σύμφωνα με τους Άραβες νομικούς, είναι καλό αυτή η περιοχή που ο νόμος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει με κανέναν τρόπο να είναι όσο το δυνατόν ευρύτερη, διότι η δικαιοσύνη μιας κοινωνίας μετριέται ακριβώς από τον χώρο που αφήνει ελεύθερο από κανόνες και κυρώσεις, επιβραβεύσεις και αποδοκιμασίες.

Στην κοινωνία στην οποία ζούμε, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Η ζώνη της νομιμότητας συρρικνώνεται καθημερινά και μια πρωτοφανής ρυθμιστική υπερτροφία τείνει να μην αφήνει κανένα πεδίο της ανθρώπινης ζωής εκτός υποχρεώσεων και απαγορεύσεων. Χειρονομίες και συνήθειες που θεωρούνταν πάντα αδιάφορες για το νόμο, ρυθμίζονται τώρα σχολαστικά και κυρώνονται με ακρίβεια, σε σημείο που να μην υπάρχει πλέον σχεδόν κανένας τομέας της ανθρώπινης συμπεριφοράς που να μπορεί να θεωρηθεί απλώς νόμιμος. Πρώτα για λόγους ασφαλείας και στη συνέχεια, όλο και περισσότερο, για λόγους υγείας, η άδεια είναι υποχρεωτική για την εκτέλεση των πιο συνηθισμένων και αθώων πράξεων, όπως το περπάτημα στο δρόμο, η είσοδος σε δημόσιο χώρο ή η μετάβαση στην εργασία.

Μια κοινωνία που περιορίζει με τέτοιο τρόπο την παραδεισένια σφαίρα της συμπεριφοράς που δεν επιβαρύνεται από τον νόμο δεν είναι μόνο, όπως πίστευαν οι Άραβες νομικοί, μια άδικη κοινωνία, αλλά είναι πραγματικά μια αβίωτη κοινωνία, στην οποία κάθε πράξη πρέπει να είναι γραφειοκρατικά εξουσιοδοτημένη και νομικά εγκεκριμένη, και η ευκολία και η ελευθερία των εθίμων, η γλυκύτητα των σχέσεων και των μορφών ζωής μειώνονται σε σημείο εξαφάνισης.

Επιπλέον, ο όγκος των νόμων, των διαταγμάτων και των κανονισμών είναι τέτοιος που όχι μόνο καθίσταται αναγκαία η προσφυγή σε εμπειρογνώμονες για να μάθει κανείς αν μια συγκεκριμένη ενέργεια είναι επιτρεπτή ή απαγορευμένη, αλλά ακόμη και οι υπάλληλοι που είναι επιφορτισμένοι με την εφαρμογή των κανόνων γίνονται συγκεχυμένοι και αντιφατικοί.

Σε μια τέτοια κοινωνία, η τέχνη της ζωής μπορεί να συνίσταται μόνο στη μείωση του υποχρεωτικού και του απαγορευμένου στο ελάχιστο, και αντίθετα στη διεύρυνση της περιοχής του νόμιμου στο μέγιστο, τη μόνη περιοχή στην οποία, αν όχι η ευτυχία, τουλάχιστον η χαρά γίνεται δυνατή. Αλλά αυτό ακριβώς είναι που οι άθλιοι που μας κυβερνούν κάνουν ό,τι μπορούν για να το αποτρέψουν και να το δυσκολέψουν, πολλαπλασιάζοντας τους κανόνες και τους κανονισμούς, τους ελέγχους και τις επιταγές. Μέχρι που η θλιβερή μηχανή που έχουν φτιάξει αυτοκαταστρέφεται, μπλοκαρισμένη από τους ίδιους τους κανόνες και τις συσκευές που θα της επέτρεπαν να λειτουργήσει.

Τζόρτζιο Αγαμπέν

πηγή κειμένου